- ئایا ژنهێنان قیسمه‌ت و نسیبه یان به‌شه‌ره‌کان خۆیان ئیختیاریان هه‌یه‌و کارو بڕیاری خۆشیان کاریگه‌ره؟
-
ئایا ژنهێنان قیسمه‌ت و نسیبه یان به‌شه‌ره‌کان خۆیان ئیختیاریان هه‌یه‌و کارو بڕیاری خۆشیان کاریگه‌ره؟
هه‌ردووکیه‌تی؛ یه‌که‌م جار قیسمه‌ت و نسیبه، خوای په‌روه‌ردگار ده‌رباره‌ی ئه‌هلی به‌هه‌شت ده‌فه‌رموێت: «أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ» [الطّور: 21]؛ «(نه‌وه‌کانیشیان به ئیمان و باوه‌ڕه‌وه شوێنیان که‌وتوون) ئه‌وانه له به‌هه‌شتدا پێک شاد ده‌که‌ینه‌وه». تۆ پیاوی و هه‌وڵ ده‌ده‌یت ئافره‌تێکی به‌ڕێزت ده‌ست بکه‌وێت، ئافره‌تێکی دیندار، پۆشاکی پۆشته‌و ته‌واو و جوانی پۆشیوه ،موحته‌ره‌م و موحته‌شه‌مه‌و له خانه‌واده‌یه‌کی به‌ڕێز، خۆی موئه‌دده‌ب و رێکوپێک و شیاوه بۆت، ئه‌چیته داخوازی به‌ڵام ناتده‌نێ! ئێ ئه‌مه له قیسمه‌تی تۆ نیه، چونکه خوای په‌روه‌ردگار نووسیوێتی له تۆ و چ ئافره‌تێک یان له‌و ئافره‌ته‌و چ پیاوێک زوڕڕیه‌ت و نه‌وه‌‌که ده‌بێت که خوای گه‌وره کۆیان ده‌کاته‌وه له قیامه‌تدا.
له‌به‌ر ئه‌وه تۆ هه‌وڵ دانه‌که‌ت له‌سه‌ره؛ زۆر جار ئێمه هه‌وڵمان داوه به‌ڵام خوای په‌روه‌ردگار ئه‌و شته‌ی ئه‌مه‌ی به نسیب نه‌کردووه، ئه‌وه‌ی تریانی به نسیب کردووه، هه‌موومان واین، جه‌نابیشت به هه‌مان شێوه. ده‌شێت ده جارت هه‌وڵ دابێت، بیست جارت هه‌وڵ دابێت، وه‌ک برایه‌کی به‌ڕێز وتی وه‌ڵا ئه‌وه یه‌ک دوو موو له چه‌ناکه‌مدا دروست بووه زۆر ئافره‌ت ره‌دیان کردوومه‌ته‌وه له‌به‌ر ئه‌وه! به‌ڵام ئه‌وه یه‌کێکه له‌و ئه‌سبابه زاهیریانه‌ی که خوای گه‌وره به نسیبی نه‌کردووی و ئه‌و ئافره‌ته به‌ڕێزانه‌ش که تۆ چوویته‌ته داخوازی هی پیاوێکی ترن و له قه‌ده‌ری خوای په‌روه‌ردگاردا نووسراوه‌و ئێمه هه‌وڵ دانه‌که‌مان له‌سه‌ره، تۆ ته‌نها واجبه له‌سه‌رت هه‌وڵ بده‌یت نه‌خۆشه‌که‌ت عیلاج بکه‌یت به‌ڵام نازانین ئه‌م ده‌رمانه‌یه که سه‌به‌بی عیلاجه‌که‌ی پێوه دێت یان نا، چونکه: «وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ» [الشعراء: 80]؛ «کاتێک نه‌خۆش بکه‌وم ته‌نها خوای په‌روه‌ردگاره که چاکم ده‌کاته‌وه».
له‌به‌ر ئه‌وه تۆ ته‌نها وه‌سیله‌کان به‌کار ده‌هێنیت و خوای په‌روه‌ردگار قه‌ده‌ره‌که‌ی به ته‌ئکید نووسیوه‌و گومانی تێدا نییه که قه‌ده‌ری هاوسه‌رگیرییه‌که وه‌کو هه‌موو شتێکی تر نووسراوه. به‌ڵام ئێمه واجبی سه‌ر شانمانه که بچین داخوازی بکه‌ین.
که‌واته به کورتی ده‌ڵێین ئێمه باوه‌ڕمان وایه که هه‌موو شتێک به قه‌ده‌ری خوای، به‌ڵام خۆیشمان ده‌بێ هه‌وڵ بده‌ین و سه‌به‌به‌کان به‌کار بهێنین بۆ ئه‌وه‌ی له کۆتاییدا بزانین خوای گه‌وره چی نووسیوه‌و چی روو ده‌دات.
- ئایا دوعاکردن قه‌زاو قه‌ده‌ر ده‌گۆڕێت به باش و خراپ؟
-
پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) ده‌فه‌رموێ: «لاَ يَرُدُّ القَضَاءَ إِلاَّ الدُّعَاءُ» [الترمذي: 2139؛ الطبراني: 6128؛ ئه‌لبانی به حه‌سه‌نی داناوه (صحیح الترغیب والترهیب: 1639)]؛ «هیچ شتێک قه‌زاو قه‌ده‌ر ناگێڕێته‌وه‌و نایگۆڕێت جگه له دوعا». هه‌روه‌ها فه‌رمووده‌ی تریش هه‌یه که ده‌فه‌رموێ: «وإنَّ البَلاءَ لَيَنْزِلُ فَيَلْقاهُ الدعاء فَيَعْتَلِجانِ إلى يومِ القيامَةِ» [حاکم: 1813؛ الطبراني: 2498؛ البزار: 8149؛ ئه‌لبانی سه‌ره‌تا به حه‌سه‌نی داناوه (السراج المنیر: 7073) پاشان وتوێتی ئێجگار زه‌عیفه! (سلسلة الأحاديث الضعيفة: ٦٧٦٤)]؛ «به‌ڕاستی به‌ڵاو موسیبه‌ت داده‌به‌زێت و پاشان له‌گه‌ڵ دوعا رووبه‌ڕوو ده‌بێته‌وه، بۆیه ئیتر تا رۆژی قیامه‌ت ده‌که‌ونه ململانێوه (که کامیان زاڵ ببێت به سه‌ر کامیاندا)». به‌ڵام له نیهایه‌تدا هه‌ردووکیان هه‌ر قه‌ده‌ری خوای په‌روه‌ردگارن، واته نه‌تیجه‌ی دوعاکه‌ش هه‌ر به قه‌زاو قه‌ده‌ری خوایه،
نه‌تیجه‌که نووسراوه. بۆ نموونه ئێمه دوعا ده‌که‌ین که ئه‌م نه‌خۆشه‌مان چاک ببێته‌وه‌و دوایی نه‌خۆشه‌که‌مان چاک ده‌بێته‌وه، چاکبوونه‌وه‌که به قه‌ده‌ری خوای گه‌وره بووه به‌ڵام ئێمه وه‌سیله‌یه‌کین که دوعاکه‌مان کردووه؛ بۆیه ئێمه نازانین به دوعاکه‌ی ئێمه چاک بۆته‌وه یان قه‌ده‌ری پێشتر نووسرابوو که ئه‌و چاک ببێته‌وه بێ دوعاکه‌ی ئێمه‌ش!
بۆیه ئێمه موکه‌لله‌فین دوعا بکه‌ین، ئێمه برسیمان ده‌بێت موکه‌لله‌فین بۆ ئه‌وه‌ی بڕۆین نان بخۆین، ئه‌گینا هه‌ر قه‌ده‌ری خوایه که برسیمان بووه‌و به قه‌ده‌ری خوایش ئه‌ڕۆین و دیسان بۆ قه‌ده‌ری خوای گه‌وره‌شه که رزقێک په‌یا ده‌که‌ین. که‌سێک نه‌خۆش که‌وتووه‌و ده‌رمانی به کار هێناوه؛ ده‌رمان به کارهێنانه‌که هه‌ر قه‌ده‌ری خوایه‌و نه‌خۆش که‌وتنه‌که‌ش هه‌ر قه‌ده‌ری خوایه به‌ڵام نه‌تیجه‌که نازانین ئێمه، هه‌روه‌کوو خوێندکارێک که موکه‌لله‌فه بۆ ئه‌وه‌ی تاقیکارییه‌که بدات به‌ڵام نه‌تیجه‌که‌ی ئێمه نازانین چی دێته‌وه‌و مامۆستاکه‌شی نازانێت ده‌رده‌چێت یان نا، چونکه ئه‌ویش.
به‌ڵام به‌پێی قیاسی «وَلِلّهِ الْمَثَلُ الأَعْلَىَ» [النحل: 60]؛ «خوای په‌روه‌ردگار خاوه‌نی هه‌موو سیفاتی به‌رزو بڵندو پیرۆزه»، خوای په‌روه‌ردگار له سه‌ره‌تاوه ئیمتیحانی ئه‌و عه‌بده ده‌زانێت که ده‌رچووه یان ده‌رنه‌چووه چونکه خوای په‌روه‌ردگار به‌ربه‌ستی زه‌مان و مه‌کان و حاڵه‌تی نییه، به‌ڵام ئێمه‌ی مه‌خلووق، ئێمه‌ی عه‌بد نازانین بۆیه هه‌مووی شته‌کان نۆ ئێمه قه‌ده‌رین. ئێمه موکه‌لله‌فین بۆ ئه‌وه‌ی دوعا بکه‌ین، دوعاو قه‌ده‌ر هه‌ردووکیان له ململانێدان وه‌کوو ئیمامی نه‌وه‌وی (ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت) شه‌رحی کردووه‌و هه‌روه‌ها زانایانی تری ئیسلام. پێغه‌مبه‌ری خواش (علیه الصّلاة والسّلام) ده‌فه‌رموێ: «إنَّ الدُّعَاءَ يَنفَعُ مِمَّا نَزَلَ وِمِمَّا لَمْ ينْزِلْ، فَعَليكُم عِبَادَ اللّهِ بِالدُّعَاءِ» [الترمذي: 3548؛ ئه‌لبانی به حه‌سه‌نی داناوه (صحیح الترغیب والترهیب: 1634)]؛ «دوعا سوودی هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی که نازڵ بووه به سه‌رمانداو قه‌ده‌ره‌که هاتووه، هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی که قه‌ده‌ره‌و هێشتا نه‌هاتووه‌و نازڵ نه‌بووه ته‌ئسیری هه‌ر هه‌یه؛ کهوابوو به‌نده‌کانی خوا دوعا بکه‌ن».
- وتنی شانس و به‌خت تا چه‌ند دروسته؟
-
ئیشکالێکی تێا نییه که بڵێیت وه‌ڵاهی به‌ختم له‌مه‌دا نه‌بوو؛ بۆ نموونه کابرای تاجر ده‌ڵێت وه‌ڵاهی ئه‌و پیازه‌م کڕی شانسم نه‌بوو پاره‌یه‌کی باشی نه‌کرد یان هه‌ر سه‌رمایه‌که‌ییم ده‌ست که‌وتووه یان زه‌ره‌رم کردووه، به‌خوا به‌ختم تێیدا نه‌بوو. ئه‌مه ئیشکالێکی تێدا نییه، واته پشک و به‌شم تێیدا نه‌بوو. ئه‌مه‌شه یه‌کێک له ته‌فسیره‌کانی «حَسَنَةٌ» و «سَيِّئَةٌ» له ئایه‌تی «وَإِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِكَ» [النساء: 78]؛ وه‌کو قوڕتوبی له یه‌کی داوه‌ته‌وه؛ واللّه أعلم. یان ئه‌وه‌و که خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: «وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ» [الأعراف: 168]؛ «به چه‌نده‌ها خۆشی و ناخۆشی تاقیمان کردنه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وان بگه‌ڕێنه‌وه». که‌واته ئه‌گه‌ر له‌م مه‌عنایه‌دا بێت ئیشکالی نییه.
کهوابوو ده‌شێت که کابرا بڵێت: وه‌ڵا به‌ختم له‌مه‌دا نه‌بوو، ئیشکالێک له‌مه‌دا نییه به‌م دوو مه‌رجه:
یه‌که‌م: دوور بێت له‌وه‌ی که ناڕازی ده‌ربڕین بێت، یه‌عنی ناشکور نه‌بێت به به‌شی خوای په‌روه‌ردگار؛ وه‌ک ئه‌وه‌ی به ناشکورییه‌وه بڵێت: وه‌ڵا من به‌ختم له‌مانه هه‌ر نییه، هه‌ر من ده‌یکه‌م و خوای گه‌وره به نسیبمی ناکات! ئه‌مه شه‌کواو سکاڵا ده‌ربڕینه.
دووه‌م: گومان‌خراپی تێدا نه‌بێت، واته به‌دگومانی به‌رانبه‌ر به خوای په‌روه‌ردگار؛ وه‌ک ئه‌وه‌ی بڵێت: وه‌ڵا من هه‌ر هه‌وڵ ده‌ده‌م و خوای گه‌وره هه‌ر رزقه‌که‌ی نه‌داوم، خوای گه‌وره ئه‌مری کردووه من که‌سابه‌ت بکه‌م وئه‌وا کردیشم که‌چی هه‌ر نه‌بوو! ئه‌وه‌ش ته‌بعه‌ن نابێت؛ ناشێت تۆ خراپه‌و موسیبه‌ته‌که باس که‌یت و بڵێیت وه‌ڵا خوای گه‌وره تووشی ئه‌م خراپه‌یه‌ی کردم! چونکه له ئه‌ساسدا خوای گه‌وره هه‌موو کرده‌وه‌کانی و هه‌موو فه‌رمانه‌کانی و هه‌موو قه‌ده‌رێکی چاکن، ئه‌وه به قیاسی لای ئێمه‌وه ده‌بنه‌وه به خراپ یان به چاک.
که‌وا بوو ئێمه ده‌بێت ته‌سلیم به‌وه بین که قه‌ده‌ری خوای په‌روه‌ردگاره‌و بۆ ئیمتحان و تاقیکارییه مه‌سه‌له‌ن، به‌ڵام ده‌شێت به‌و له‌فزه‌ش به کاری بهێنیت و هیچ ئیشکالێکی تێدا نییه.
- ئه‌گه‌ر خوا هه‌موو شتێکی بۆ ئێمه دیاری کردووه که‌واته تاوانی مرۆڤ چییه؟
-
ئایا ژیانی مرۆڤه‌کان خوای گه‌وره دیاری کردووه؟ بۆ نموونه ئه‌گه‌ر خوا هه‌موو شتێکی بۆ ئێمه دیاری کردووه که‌واته تاوانی مرۆڤ چییه که مه‌شرووب ده‌خواته‌وه یا هه‌ر تاوانێکی تر؟ من زۆر موناقه‌شه‌ی ئه‌مه‌م کردووه له‌گه‌ڵ خه‌ڵکدا بۆیه ده‌پرسم تا دڵنیا ببمه‌وه هه‌ڵه‌م کردووه یان نا؟ من به‌و که‌سانه‌م وتووه: ژیانی مرۆڤه‌کان به ده‌ست خۆیانه، خوا ئه‌قڵی به مرۆڤ داوه هه‌موو شته‌کانی ژیان بکات به تاوان و چاکه‌یشه‌وه. من ده‌ڵێم: به‌ڵام خوا خۆی ده‌زانێت تۆ چی ده‌که‌یت به‌س بۆی دیاری نه‌کردوویت.
به‌ڵێ به‌ته‌ئکید خوای گه‌وره ژیانی مرۆڤی دیاری کردووه. به‌ڵام خوای په‌روه‌ردگار نووسیوێتی و ئیتر تۆ ئازادی له‌وه‌ی چی ده‌که‌یت؟ مه‌شرووب ده‌یخۆیته‌وه یان نایخۆیته‌وه! ئێمه چووزانین چی ئه‌که‌ین و چی به‌سه‌رماندا دێت؟ من چووازنم ئێستا که ئه‌م قسانه ده‌که‌م سه‌عاتێکی که چیم به‌سه‌ر دێت و چی ده‌که‌م؟ جه‌نابت ده‌مانچه‌یه‌کت پێیه‌و فیشه‌‌کی له به‌ردایه‌و هه‌ر یاری پێ ده‌که‌یت؛ ده‌ڵێین کاکه داینێ پیاوی چاک به داینێ کوڕه یه‌کێک ده‌کوژیت. ده‌ڵێیت: ئاوا ده‌یکوژم؟ فیشه‌که‌که‌ی پێوه ده‌نێت! ئێ کوشتت و به ئیراده‌ی خۆشت کوشتت به‌ڵام خۆ ئه‌مه قه‌ده‌ره‌و به‌ته‌ئکید ئه‌جه‌لی ئه‌و هاتووه؛ قه‌ده‌ره‌و به ده‌ستی تۆیش ئه‌م فیشه‌که ده‌رچوو‌و پێته‌وه ناو به ئیراده‌ی خۆیشت کردت. بۆیه خۆت گوناحباریت و قاتڵیت، چونکه ئازاد بوویت، ده‌تتوانی ئێ فیشه‌که‌که ده‌ربهێنیت و ده‌مانچه‌که فڕێ ده‌ی.
بۆیه ئازادی ئینسانه‌کان ناگیرێت له‌وه‌ی که خوای په‌روه‌ردگار دیاری کردووه‌و له قه‌ده‌ردا دایناوه؛ خوای گه‌وره ده‌زانێت ئه‌م کابرایه چی ده‌کات و نووسیوێتی که چی ده‌کات، به‌ڵام کاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌وه نییه که رایکێشێت بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م ئیشه بکات، چونکه ئه‌و کاته خۆ ئازادی و سه‌رپشکییه‌که‌ی نامێنێت، وه‌کو جه‌نابت ده‌ڵێیت گوناحی چییه شه‌رابی خواردۆتهوه. بێگومان گوناحی خۆیه‌تی شه‌رابی خواردۆتهوه به‌ڵام خواردنه‌وه نه‌خواردنه‌وه‌که به‌پێی قه‌ده‌ری خوای گه‌وره بووه.
نموونه‌یه‌کی تر ئه‌وه‌یه که کاتێک کچ و کوڕێک بۆ یه‌ک نابن، ده‌ڵێن قه‌ده‌ری خوا وابوو که ئێوه بۆ یه‌ک نه‌بوون؛ ده‌ی ئه‌مه هه‌ر وایشه، بێگومان قه‌ده‌ری خوای گه‌وره‌یه که بۆ یه‌کتر نابن. باشه چ به‌ربه‌ستێک هه‌یه له به‌یندا؟ بۆچی بۆ یه‌کتری نابن؟ کوڕه رازی و کچه رازی و باوکی هه‌ردوو لا رازی، هه‌ردوو لا هه‌موویان پێیان خۆشه که‌چی ئامۆزایه‌ک قوت بووه‌ته‌وه له‌و لاوه‌و ده‌ڵێت: کاکه وه‌ڵا ناهێڵم! ئیشه‌که هه‌مووی تێک ده‌چێت. ئێ ئه‌مه سه‌به‌بێکه له‌وه‌ی که تێکچووه. یه‌عنی خوای په‌روه‌ردگار ته‌قدیری ئه‌مانه‌ی نه‌کردبوو که پێکه‌وه بن، بۆیه دوایی کچه شوو ده‌کات به پیاوێک و منداڵی له‌و ده‌بێت، کوڕه‌ش کچێکی تر دێنێت و منداڵی له‌و ده‌بێت؛ ئه‌مه رێک ته‌قدیر کردنه‌که‌یه. بۆیه به‌ته‌ئکید هه‌موو شته‌کان و رووداوه‌کان ته‌قدیری خوای په‌روه‌ردگاره‌و ئێمه‌ش هه‌موومان به ئه‌قڵ و ئه‌زموونی خۆمان هه‌وڵ ده‌ده‌ین له‌گه‌ڵیدا.
ده‌رباره‌ی به‌شی کۆتایی پرسیاره‌که‌شت، به‌ڵێ بێگومان به هه‌ڵه‌دا چوویت و بڕێک تێکه‌ڵت کردووه. پاشان ئه‌وه‌ی که ده‌ڵێی: «ژیانی مرۆڤه‌کان به ده‌ست خۆیانه، خوا ئه‌قڵی به مرۆڤ داوه هه‌موو شته‌کانی ژیان بکات» ئه‌مه وایه‌و گومانی تێدا نییه که خۆت ئازاد و سه‌ربه‌ستی؛ خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: «إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِراً وَإِمَّا كَفُوراً» [الإنسان: 3]؛ «ئێمه رێگامان نیشانی مرۆڤ داوه که رێگای شوکرانه‌بژێری و سپاس کردنی خوای په‌روه‌ردگار بگرێته به‌ر یان رێگای خراپه‌کاری و دوژمنکاری بگرێته به‌ر».
ئه‌مه‌ش که ده‌ڵێی: « خوا خۆی ده‌زانێت تۆ چی ده‌که‌یت به‌س بۆی دیاری نه‌کردوویت»، وا نییه؛ خوا ده‌زانێت و بۆشی دیاری کردوویت، که بۆی دیاری کردوویت، نووسیوێتی به‌ڵام وه‌کو وتم ملی تۆ ناگرێت بتبات بۆ ئه‌و ئیشه. گرنگ ئه‌وه‌یه ئێستا ئێمه نازانین چی نووسیوه! بۆیه موکه‌لله‌فین به‌وه‌ی ئه‌قڵی خۆمان و عیلم و زانستی شه‌رعی خۆمان به کار بهێنین.
خوای په‌روه‌ردگار یارمه‌تیده‌ری ئێمه‌و ئێوه‌ش بێت و هیوادارم زۆرتریش له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته بخوێننه‌وه، له باسه‌کانی قه‌ده‌ر. یه‌کێک له‌و کتێبه جوانانه‌ی که ته‌رجومه‌ش کراوه کتێبه‌که‌ی شێخ عومه‌ر سوله‌یمان ئه‌شقه‌ره که کاک ئارامی گه‌ڵاڵی ته‌رجومه‌ی کردووه (ئه‌گه‌ر به‌هه‌ڵه‌دا نه‌چووبم) و له هه‌ولێر له چاپخانه‌ی ته‌فسیر چاپ کراوه‌و هه‌شت به‌رگه‌و به‌رگێکیان ناوی قه‌زاو قه‌ده‌ره؛ جه‌نابت ده‌توانیت بیخوێنیته‌وه‌و ئیستیفاده‌ی لێ بکه‌یت ان شاء اللّه.