وه‌ڵڵا برا به‌رێزه‌که‌م من پێم‌ وایه ئاشت بیته‌وه له‌گه‌ڵیاندا باشه، رێگای حه‌ج رێگایه‌کی مان و نه‌مانه، چووزانین چیمان به‌سه‌ر دێت؟ ئه‌و جاره رافیعه‌که که‌وته خواره‌وه  به‌ر ئه‌و حاجیانه که‌وت، کێ ده‌ڵێ تۆیش یه‌کێ نابی له‌وانه؟ هه‌رچه‌نده ئینسان خوای گه‌وره ره‌حمی پێ ‌بکات و حه‌جی به‌نسیب بووبێت و مردنێک له‌وێش ببێته به‌شی خۆ شتێکی زۆر گه‌وره‌‌یه، به‌ڵام به‌هه‌رحاڵ باسمان له‌سه‌ر مان و نه‌مانه‌که‌یه. یان بۆ نموونه رووداوێکی تر روو بدات وه‌کو که‌وتنه ژێر ده‌ست و پێ. بۆیه گه‌ردنی خۆتیان پێ ئازاد بکه‌ی زۆر باشتره، سه‌رێکیان لێ بده، ته‌له‌فۆنێکیان بۆ بکه بڵێ ده‌چمه حه‌ج و گه‌ردنمان ئازاد که‌ن و گه‌ردنتان ئازاد بێ و سه‌لامونعه‌له‌یکوم و ته‌واو، گه‌ردنیان ئازاد که‌یت و ئه‌وانیش گه‌ردنت ئازاد که‌ن.

نا، وا نازانم حکومه‌تی عه‌ره‌بستان نرخ دابنێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که تۆ چۆن ده‌چی بۆ حه‌ج، زۆر و که‌می نرخه‌که کۆمپانیاکان دیاری ده‌که‌ن؛ ئه‌گه‌ر لای تۆ پێنج ملیۆنی بووێت، خۆ له نه‌رویجیشه‌وه پێنج ملیۆنه‌که‌ی هه‌ر تێده‌چێ که لێره‌وه خه‌ڵک بڕوات بۆ ئه‌وێ، زۆرتریشی تێده‌چێت، عیلاقه‌شی به‌سه‌ر عه‌ره‌بستانه‌وه نییه. کابرای یه‌مه‌نی به پێ هاتووه، کابرای میسیری به باخیره‌یه‌ک په‌ڕیوه‌ته ئه‌و به‌ر، کابرای ئیسڕائیلی به ته‌یاره هاتووه؛ بۆیه حه‌قی به سه‌ر ئه‌وانه‌وه نییه، عیلاقه‌ی به‌وه‌وه نییه که بڵێین عه‌ره‌بستان گرانی کردووه.

به‌ واسته یه‌عنی ره‌شوه‌یه‌ک بدات و ئیتر بتوانێ بچێت؛ به‌ڵێ جائیزه مادام حه‌قی خه‌ڵکی ‌تر پێشێل ناکرێت و که‌سێکی تر که ئێستا سه‌ره‌یه‌تی به‌هۆی پێشخستنه‌که‌ی تۆوه دوا ناخرێت. ئه‌مه مافی خۆته‌و حه‌ق بوو بڕۆی ئێستا حه‌جه‌که‌ت بکه‌یت، به‌ڵام ناهێڵن هه‌تاکو سه‌د دۆلار نه‌ده‌ی به به‌رتیلخۆرێک، به حه‌رامخۆرێک، ئیتر ئه‌و کاته حه‌قه‌که‌یی خۆتت ده‌داته‌وه؛ به‌ڵێ بیده‌رێ و بۆ تۆ ره‌شوه نییه به‌ڵام بۆ ئه‌و ره‌شوه‌یه بیدات به ‌ده‌رمان ان شاء اللّه.

گوناحبار نابی ئه‌گه‌ر دایه‌نێک هه‌بوو بۆت بگرێ، ئه‌گه‌ر منداڵه‌که زه‌ره‌ری لێ نه‌ده‌که‌وت. هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر بتوانی بیبه‌ی له‌گه‌ڵ خۆت و زه‌ره‌ری لێ نه‌که‌وێ، ئه‌مه‌ش ده‌توانی بکه‌ی چونکه سه‌حابه هه‌یانه وای کردووه. ئه‌سڵ بۆ هه‌موو بڕیاریک که جه‌نابت ده‌یده‌یت منداڵه‌که‌یه، ژیانی منداڵه‌که‌و تووشی زه‌ره‌رنه‌بوونی. چونکه شه‌رع به ئافره‌ت ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر منداڵه‌که‌ت شیره‌خۆره بوو و به رۆژوو گرتنی تۆ تووشی زه‌ره‌ر ده‌بوو به‌ڕۆژوو مه‌به؛ ده‌ی بێگومان بۆ حه‌ج و عومره‌که‌ش هه‌ر وایه. ئێستاش ئه‌مه هه‌لێکی زۆر باشه که جه‌نابت ده‌ستت که‌وتووه‌و ناوت هاتۆته‌وه‌ بۆ حه‌ج، بۆیه ئه‌گه‌ر دایه‌نێکت ده‌ست که‌وت به پاره‌ش بێ بیگره بۆ ئه‌وه‌ی هه‌تاکو دێیه‌‌وه شیری بداتێ و به خه‌میه‌وه بێت. من ده‌ڵێم حه‌جه‌که‌ت بکه‌ی باشه مادام ته‌ندروستی منداڵه‌که‌ت ناکه‌وێته مه‌ترسییه‌وه، هه‌روه‌ها  مه‌حر‌ه‌میشت له‌گه‌ڵدا بێت، ئه‌مه فرسه‌تێکه‌و بۆت رێ که‌وتووه‌و خوای گه‌ور‌ه‌ش بۆت ئاسان بکات ان شاء اللّه.

یه‌عنی ئێران پاره‌که‌یان بۆ ده‌دات؛ به‌ڵێ به ته‌ئکید حه‌جه‌که‌یان هه‌ر حیسابه، چوونی ئه‌مانه بۆ حه‌ج له‌سه‌ر حیسابی ئێران هیچ ئیشکالێکی تێدا نییه‌و حه‌جه‌که‌شیان قبووڵه هه‌وه‌کو ئه‌وه‌ی کابرایه‌کی ده‌وڵه‌مه‌ند له‌سه‌ر حیسابی خۆی بیاننێرێت، هه‌روه‌کو ئه‌وقاف خه‌ڵکێک ده‌نێرێت بۆ حه‌ج و حه‌جه‌که‌شی قبووڵه، جاری وا هه‌یه کابرا نوێژیش ناکات به‌ڵام ده‌گاته ئه‌وێ ته‌وبه ده‌کات و ده‌ست ده‌کات به نوێژکردن و گه‌ڕانه‌وه بۆ لای خوای گه‌وره؛ ئێمه چووزانین که ده‌گاته که‌عبه له‌وانه‌یه ته‌وبه‌که بکات و سادقانه حه‌جه‌که‌ی بکات و خوای گه‌وره لێشی قبووڵ کات ان شاء اللّه.

ئه‌گه‌ر جگه له‌و پاره‌ی مۆسیقاو حه‌فله هیچ پاره‌یه‌کی‌تری به ‌ده‌سته‌وه نه‌بێت و هه‌موو پاره‌که‌ی هه‌ر له‌و رێگایه‌وه به ده‌ست هێنابێت، من ده‌ڵێم برا به‌رێزه‌که‌م جارێ مه‌چۆ، بۆ ئه‌وه‌ی پاره‌یه‌کی حه‌ڵاڵی باشترت ده‌ست که‌وێت؛ ئه‌م پاره‌ که له ‌ده‌ستتدایه‌و سه‌رمایه‌که‌ته، ئێمه نازانین هه‌مووی له‌و رێگا حه‌رامانه‌وه هاتووه یان تۆ که‌سابه‌تی‌تریشت کردووه‌و سه‌رمایه‌ی ‌تریشت هه‌بووه‌و ئێستا تێکه‌ڵ بوون؛ ئه‌گه‌ر هه‌مووی پاره‌‌و سه‌رمایه‌که‌شت حه‌رام بووبێت، تازه سه‌رمایه‌که‌ مه‌فه‌وتێنه، به‌ڵکو ئیش به سه‌رمایه‌که‌ت بکه‌و جارجاره خێرو سه‌ده‌قه‌ی لێ ده‌رکه هه‌تاوه‌کو ئه‌م سه‌رمایه ده‌ڕوات و هه‌مووی پاک ده‌بێته‌وه، ئیتر ئه‌و کاته ان شاء اللّه به پاره‌که‌ی بڕۆ بۆ حه‌ج یان عو‌مره.

یه‌که‌م: مادام که قه‌رزاریت و دۆخی داراییت باش نییه ته‌بعه‌ن عو‌مره‌که‌ فه‌رز نییه له‌سه‌رت.

دووه‌م: قه‌رزدانه‌وه واجبه‌و مادام که‌سێک بتوانێت و هه‌ر به ئه‌نقه‌ست قه‌رزه‌که نه‌داته‌وه ئه‌وه به فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ری

خوا (علیه الصّلاة والسّلام) سته‌می کردووه.[1]

سێیه‌م: قه‌رزکردن بۆ حه‌ج وبۆ عومره‌ش جائیزه له ئه‌سڵدا به‌و مه‌رجه‌ی تۆ بزانی که ده‌یده‌یته‌وه؛ بۆ نموونه که‌سێک له ئه‌رووپایه‌و حیسابی بانکی هه‌یه‌و ده‌زانێ که سه‌ری مانگ پاره‌‌ی بۆ داده‌به‌زێ له حیسابه‌که‌دا، ئه‌مه ده‌توانێت قه‌رز کات و بڕوات عومره‌که‌ی پێ بکات چونکه دڵنیایه پاره‌که‌ی پێ ده‌درێته‌وه.

   جا ئه‌مه‌ی جه‌نابیشت ئه‌گه‌ر ده‌زانی عو‌مره‌که‌ت بکه‌یت و بێیته‌وه ده‌توانی قه‌رزی براو خوشکه‌که‌ت بده‌یته‌وه، ئه‌وه بۆت جائیزه به‌و پاره قه‌رزه بچیته عومره. فه‌توای شێخ ئیبنو بازو زانایانی تری ئه‌م سه‌رده‌مه‌شی له‌سه‌ره؛ واللّه تعالی أعلم.

به‌ڵێ، بۆچی قبووڵ نییه؟ ته‌قاعودی خۆیه‌تی و پاره‌که‌ی کۆ کردۆته‌وه‌و له ئه‌وروپاوه چووه بۆ حه‌ج، ئیشێکی باشی کردووه‌و خوا لێی قبووڵ کات. ئه‌وه‌ش که خاوه‌نی هه‌شت هه‌تیوه‌و به جێی هێشتوون، ئێ خۆ حه‌تمه‌ن بێ‌سه‌رپه‌رشت به‌جێی نه‌هێشتوون. خۆت ئاماژه‌ت پێدا که ئێستا له ئه‌وروپا لای کچێکیه‌تی و ده‌ی حه‌تمه‌ن لای ئه‌و یان که‌سێکی تر به‌جێی هێشتوون. پاشان خۆ هه‌ر ئه‌و موکه‌لله‌ف نییه سه‌رپه‌رشتییان بکات، ئه‌و هه‌تیوانه حه‌تمه‌ن که‌سی ‌تریشیان هه‌یه، خاڵیان هه‌یه، مامیان هه‌یه، پووریان هه‌یه، که‌سی‌ تریان هه‌یه. بۆیه به نیسبه‌تی حه‌جه‌که‌ی خۆیه‌وه به‌ڵێ کێشه‌ی نییه‌و حه‌جه‌که‌ی قبووڵه ان شاء اللّه.

ئه‌گه‌ر پاره‌که‌ی به حه‌ڵاڵی په‌یا کردبێت نوێژیش نه‌کات به‌ڵێ ته‌بعه‌ن دایکت ده‌توانێت پێی بچێت بۆ حه‌ج و پاره‌که‌ به نیسبه‌ت دایکته‌وه هیچ ئیشکالێکی تێدا نییه‌و براکه‌شت ئیشێکی باش ده‌کات که پاره‌که بدات به دایکت و هیوادارم ئه‌ویش ده‌ست به نوێژه‌کانی بکات و رۆژووه‌کانی بگرێت ان شاء اللّه. مادام پاره‌که‌ی له رێگای حه‌ڵاڵدا په‌یا کردووه، ئێستا که ده‌یدات به دایکی پێی بچێت بۆ حه‌ج، ئه‌مه ئیشکالێکی تێدا نییه.

‌ ئایا دوو عومره له یه‌ک سه‌فه‌ردا ده‌کرێ؟ عومره‌که‌ی یه‌که‌م له مه‌دینه ئیحرام ده‌به‌ستین و به‌ره‌و مه‌ککه رێ ‌ده‌که‌وین و هه‌موو ئادابه‌کان به جێ ده‌هێنین، پاشان بۆ عومره‌که‌ی تر ده‌چین له مزگه‌وتی خاتو عائیشه جارێکی‌ تر ئیحرام ده‌به‌ستین و ده‌ڵێین دووه‌م عومره‌مان کردووه؛ ئایا دروسته؟

له‌وه ده‌چێ مه‌به‌ستت له مزگه‌وتی خاتو عائیشه، ته‌نعیم بێت! ئیبنو عوسه‌یمین (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) ده‌فه‌رموێ: ئه‌مه بیدعه‌یه. ئه‌لبانیش (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) ده‌فه‌رموێ: دروسته به‌ڵام ته‌نها بۆ ژنانێک که له حه‌یزدان چونکه ئه‌سڵ له‌م بابه‌ته‌دا ئه‌وه‌یه که پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) له‌کاتی حه‌جدا سه‌یری کرد عائیشه ده‌گری، فه‌رموی بۆچی ده‌گریێی؟ که‌وتیته حه‌یزه‌وه؟ عه‌رزی کرد: به‌ڵێ. پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) فه‌رمووی: روکنه‌کانی تری حه‌ج بکه‌و ته‌واف مه‌که، دواییش به عه‌بدوڕڕه‌حمانی برایی فه‌رموو عومره‌که‌ی له‌گه‌ڵدا بکه، ئیتر گه‌ڕایه‌وه چوو بۆ ئه‌و شوێنه‌ی که ته‌نعیمی پێ ده‌وترێ، دوایی له‌وێوه هاته‌وه عومره‌که‌ی کرده‌وه؛ جا ئه‌مه تایبه‌ت بوو به‌و ئافره‌تانه‌ی که‌وتوونه‌ته حه‌یزه‌وه بۆیه ئه‌لبانی (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) به ‌شێوازێکی ته‌وسیشه‌وه ده‌ڵێ: ئێ الحمدُ للّه خۆ ئێمه‌ی پیاوان ناکه‌وینه حه‌یزه‌وه، که‌وابوو پیاوان بۆچی ده‌چن ئه‌م عومره‌یه به‌م شێوه‌یه بکه‌نه‌وه؟

   به‌ڵام به‌هه‌رحاڵ من پێم وایه که جه‌نابت ده‌چیته حه‌ره‌مه‌ین، ئه‌م بابه‌ته له زانایانی ئه‌وێ بپرسیته‌وه باشتره، ان شاء اللّه به باشی بۆشت روون ده‌که‌نه‌وه که بۆچی وتوویانه بیدعه‌یه‌و ئایا له ته‌نعیم نه‌بێت له شوێنێکی‌تره‌وه ده‌کرێت و...؟ ان شاء اللّه بۆت روون ده‌که‌نه‌وه.